سه اصل مهم در امامت و رهبری شیعیان در دوران امام نهم/ امام جواد (ع) با چه راهکاری با دشمنان مبارزه م

مأمون در سال ۲۰۴ هجری قمری و بعد از شهادت حضرت ثامن الحجج (ع) به بغداد بازگشت، ولی این را می‌دانست که شیعیان پس از امام رضا (ع)، فرزند او را به امامت خواهند پذیرفت و در این صورت، همچنان تهدیدی برای وی بر جای خواهد ماند. مأمون هنگامی که به مقام و کمالات معنوی و علمی و فضایل اخلاقی و انسانی امام محمد تقی (ع) آگاهی پیدا کرد، به گرمی از ایشان استقبال کرد و آن حضرت را بر سایرین از عباسیان و علویان ترجیح و برتری داد و دختر خود ام‎الفضل را به عقد حضرت جواد (ع) درآورد.

خلیفه ملعون عباسی از این راه به راحتی می‌توانست هم امام نهم را در کنترل خود داشته باشد و هم رفت و آمد و ارتباط و تماس‌های شیعیان را با آن حضرت زیر نظر بگیرد.

دوران زندگی امام جواد (ع) عصر گفت و گو‌های علمی و جهاد در سنگر‌های فقاهت و کلام بود. مأمون حاکم غاصب عباسی در جامعه اسلامی فضای علمی ایجاد کرده بود و این فرصت خوبی برای تبیین جایگاه امامت در جامعه اسلامی به شمار می‌رود. از سوی دیگر جامعه شیعی باید برای پذیرش دوران غیبت و ندیدن امام آماده می‌شد و ظرفیت لازم را پیدا می‌کرد؛ در این بین امام جواد به بهترین وجه نقش آفرینی کرد و با تکیه بر دانش الهی به رهبری جامعه شیعی پرداخت.

مناظرات امام جواد (ع) و تربیت شاگردان

امیرالمومنین (ع) در روایتی می‌فرمایند «برخی اندیشه‌ها را در برابر اندیشه‌های دیگر قرار دهید تا حقیقت به دست آید»؛ یکی از تلاش‌های ماندگار و ثبت شده امام جواد (ع) در تاریخ مناظرات متعدد ایشان در زمینه‌های توحید و صفات الهی، علوم عقلی و علم کلام است که نتیجه این مناظرات اثبات امامت برای برخی از شیعیان و مخالفان امام بود که به علت کمی سن امامت جواد الائمه برایشان مورد تردید بود. بنابراین سوالاتی به عنوان آزمایش از ایشان می‌پرسیدند. همچنین یکی دیگر از تلاش‌های فرهنگی امام جواد (ع) تربیت شاگرد در زمینه‌های مختلف برای پاسخگویی به سوالات مردم بود.

این کارشناس مذهبی در ادامه به سیره فرهنگی امام محمد تقی (ع) اشاره کرد و افزود: در سیره علمی و فرهنگی امام جواد (ع) می‌توان به مبارزات امام با فرقه‌های منحرف اشاره کرد؛ به عنوان مثال یکی از این فرقه‌های منحرف غلات بودند که اهل افراط در مورد اهل بیت (ع) بودند. شیخ مفید در مورد ایشان می‌نویسند غلات از متظاهران به اسلام هستند که به امام علی (ع) و دیگر امامان نسبت خدایی و پیامبری می‌دهند.

خردسال بودن امام موجب اوج‌گیری اندیشه‌های ناپسند و انحراف عقیدتی میان شیعیان شد؛ به نحوی که شیخ مفید می‌گوید بعد از جانشینی امام جواد (ع) در هفت سالگی، شیعیان به سه دسته تقسیم شدند. گروهی که اکثریت را تشکیل می‌دادند بنا به سفارش امام رضا (ع) به امامت امام جواد معتقد بودند؛ گروهی نیز از اعتقاد به امامت امام رضا (ع) دست برداشتند و به فرقه واقفیه گرویدند و گروهی به ولایت احمدبن موسی قائل شدند و گفتند امام رضا (ع) به امامت ایشان پس از خود سفارش کرده اند و دلیل این گروه کم سن و سال بودن جوادالائمه (ع) بود.

فضای پست و خفقان در دوران امام جواد (ع) را می‌توان این گونه ترسیم کرد که در این دوره علاوه بر فشار عباسیان بیشتر از افراد غالی سخن به میان آمده است و در مقابل سیره امام در برابر این فرقه که امام علی (ع) و دیگر اهل بیت (ع) را تا مرز خدایی بالا برده بودند، لعنت و دور کردن مسلمانان و شیعیان از آنان بود. در این دوران فرقه‌های دیگری همچون زیدیه، واقفیه و خوارج که از قبل شکل گرفته بودند همچنان فعالیت داشتند و امام جواد (ع) در طول عمر با برکت خود با این فرقه‌ها مبارزه کردند.

تشکیل شبکه وکالت و پاسخ به سوالات و شبهات مردم

این پژوهشگر مذهبی در ادامه به بخش دیگری از جهاد فرهنگی امام محمد تقی (ع) اشاره کرد و توضیح داد: از سیره امام جواد (ع) می‌توان به نامه‌های امام نهم شیعیان اشاره کرد که بخشی از تلاش‌های فرهنگی ایشان است که در آن دوران به صورت ویژه پیگیری می‌شد. این نامه‌ها در موضوعات مختلفی چون نصب وکلا، رفع حاجت شیعیان، رفع اختلاف برخی فقها و روایات نقل شده از امامان بوده است. در این بین نامه‌هایی بین امام رضا (ع) و امام جواد (ع) رد و بدل شده که در منابع بیش از ۱۰۰ مکاتبه به ثبت رسیده است.

در دوران امام جواد (ع) بحث و گفت‌وگو‌های کلامی بسیار رواج داشت و امام به عنوان شخص اول تشیع مرجعیت علمی را در این دوران بر عهده داشتند. گاهی برخی از دشمنان سعی می‌کردند عقاید توحیدی مسلمانان را متزلزل سازند و با تزریق شبهات اعتقادی به افکار جامعه روح اعتقاد به اسلام ناب را از مردم بگیرند که امام جواد (ع) با درایت در برابر این تخریب‌ها به مبارزه ایستادند و مردم را راهنمایی کردند.